Không chỉ là
người khai sinh nền Báo chí Cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh còn là một nhà báo
tài năng, tâm huyết. Rất nhiều các
nhà cách mạng Việt Nam cuối thế kỷ XIX, nhất là đầu thế kỷ XX đều lấy báo chí
và xem báo chí là một phương tiện quan trọng trong con đường truyền bá chủ
nghĩa yêu nước, thức tỉnh tinh thần dân tộc lúc bấy giờ. Hồ Chí Minh cũng là một
người trong số đó.
Chủ tịch Hồ
Chí Minh ra đi tìm đường cứu nước năm 1911, trong hành trình bôn ba ở nhiều
nơi, làm nhiều nghề để kiếm sống ấy, Người đã quan tâm đến báo chí và hoạt động
báo chí. Cuối năm 1917, khi đặt chân lên nước Pháp, Người bắt đầu chú ý nhiều
hơn đến việc học viết báo và làm báo. Tại đây, được sự hướng dẫn của Longuet -
cháu ngoại của Karl Marx, làm việc ở báo Sinh hoạt công nhân tận tình chỉ dẫn,
Nguyễn Tất Thành đã cố gắng học viết báo từ những bài đơn giản nhất cho tới những
bài dài hơn, chuẩn mực hơn. Ban ngày, Người vẫn phải làm việc để kiếm sống, chỉ
khi đêm về Người mới cặm cụi học viết báo.
Ngày 18/6/1919, các nước thắng
trận trong Chiến tranh Thế giới lần thứ nhất họp tại Versailles. Thay mặt những
người Việt Nam yêu nước ở Pháp, Nguyễn Tất Thành thay mặt cho cả nhóm ký tên gửi
tới hội nghị bản yêu sách 8 điểm đòi quyền lợi cho nhân dân Việt Nam với tên
Nguyễn Ái Quốc. Đây có lẽ là văn bản đầu tiên ghi dấu ấn của Người về việc đòi
các quyền tự do căn bản cho người dân Việt Nam, trong đó có tự do báo chí. Năm
1921, cũng tại Pháp, Nguyễn Ái Quốc cùng một số nhà yêu nước thành lập Hội Liên
hiệp Thuộc địa để rồi sau đó một năm, năm 1922 lập ra tờ báo Le Paria (Người
cùng khổ) làm cơ quan ngôn luận của Hội. Số báo đầu tiên của Le Paria ra ngày
1/4/1922 và Nguyễn Ái Quốc trở thành nhân vật nòng cốt của tờ báo: vừa là biên
tập viên chính, vừa là phóng viên, nhiếp ảnh viên kiêm việc tổ chức, quản lí,
phát hành với 38 bài viết cho báo này.
Tại Quảng
Châu - Trung Quốc năm 1925, để có một tờ báo cho tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng
Thanh niên, Nguyễn Ái Quốc đã tổ chức ra Báo Thanh niên. Số đầu tiên của Báo
Thanh niên ra ngày 21/6/1925 và đã ra được 88 kỳ. Trên tờ báo này, Nguyễn Ái Quốc
là người trực tiếp chỉ đạo, biên tập, trình bày cũng như viết các bài viết
chính luận. Nhiều số báo đã được các nhà cách mạng chuyển về trong nước bằng những
con đường khác nhau giúp thức tỉnh tinh thần yêu nước của người Việt. Không những
thế, các tờ báo này đã được các thủy thủ, các binh sĩ, những người có cảm tình
chuyển đi nhiều nước, thâm nhập vào phong trào yêu nước của các tổ chức người Việt
ở các nước trên thế giới. Cũng vậy, tháng 12/1926, Nguyễn Ái Quốc lập ra báo
Công nông giành cho hai giai cấp chủ chốt của cách mạng. Tháng 1/1927, Người
sáng lập báo Lính kách mệnh (tiền thân của báo Quân đội nhân dân ngày nay)…Khi
Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, Người đã chỉ đạo và tổ chức ra các tờ Tranh đấu
và tạp chí Đỏ. Tháng 1/1941 Nguyễn Ái Quốc về nước và từ đây người mang tên mới
là Hồ Chí Minh. Sau khi về nước, Hồ Chí Minh đã chủ trì triệu tập Hội nghị
Trung ương 8 thành lập Mặt trận Việt Minh, cho ra tờ báo Việt Nam độc lập từ
năm 1941 và báo Cứu quốc từ năm 1942. Sau Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II
tháng 2/1951, Hồ Chí Minh chỉ đạo thành lập báo Nhân dân - cơ quan ngôn luận của
Đảng Lao động Việt Nam.
Không chỉ là
người khai sinh nền báo chí cách mạng Việt Nam, Hồ Chí Minh còn là một nhà báo
tài năng, tâm huyết. Bài báo đầu tiên trong đời làm báo của Hồ Chí Minh là bài
viết Vấn đề người bản xứ đăng trên báo báo L'Humanité ngày 2.8.1919. Bài báo cuối
cùng mà Người viết là bài Thư trả lời Tổng thống Mỹ, đăng báo Nhân Dân số 5684,
ngày 7-11-1969 (bài báo này Hồ Chí Minh viết ngày 25/8/1969, tức là trước một
tuần ngày Người qua đời). Tuy nhiên, bài báo cuối cùng đăng khi Người còn sống
là bài Nâng cao trách nhiệm chăm sóc và giáo dục thiếu niên, nhi đồng,
ký tên TL, đăng báo Nhân Dân số 5526 ra ngày 1/6/1969). Trong cuộc đời làm
báo của mình, Hồ Chí Minh đã viết trên 2.000 bài viết với nhiều chủ đề khác
nhau. Nhà báo Hồ Chí Minh không những chỉ viết báo bằng tiếng Việt mà còn viết
bằng nhiều ngôn ngữ khác. Người là cộng tác viên và đã viết hàng loạt bài cho
các báo như: L' Humanité (Nhân đạo) của Đảng Cộng sản Pháp, La Vie d'Ouvriers
(Đời sống thợ thuyền) của Liên đoàn Lao động Pháp, Điện tín Quốc tế của Quốc tế
Cộng sản III, Pravda (Sự thật) của Đảng Cộng sản Liên Xô... Chỉ riêng báo Nhân
dân, nếu tính từ số từ số 1 ngày 11/3/1951 đến số 5526 ngày 1/6/1969, Hồ Chí
Minh đã đăng 1.206 bài viết với 23 bút danh khác nhau. Hồ Chí Minh cũng được
xem là nhà báo có nhiều bút danh nhất thế giới với gần 200 bút danh khác nhau.
Có những bút danh thậm chí được xem là rất kỳ lạ như: X.L., T.L., Một Người An
Nam, Một Người Bạn…
Không chỉ là nhà báo với nhiều
tác phẩm, Hồ Chí Minh còn là người đặc biệt quan tâm đến việc phát triển báo
chí cách mạng Việt Nam cũng như đào tạo, bồi dưỡng những người làm báo thật sự
bút trong, tâm sáng. Ngày 17/8/1952, trong buổi nói chuyện tại trường Chỉnh Đảng
Trung ương ở Việt Bắc, Hồ Chí Minh nêu rõ 4 vấn đề cơ bản trước những cán bộ
báo chí: “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết cái gì? Viết như thế nào?”. Cũng tại
đây, Người đã giải đáp cặn kẽ những câu hỏi này, đó là: “Phải viết gọn, rõ
ràng, vắn tắt. Nhưng vắn tắt không phải là cụt đầu, cụt đuôi mà phải có đầu, có
đuôi... Viết phải thiết thực, “nói có sách, mách có chứng'”, tức là nói cái việc
ấy ở đâu, thế nào, ngày nào, nó sinh ra thế nào, phát triển thế nào, kết quả thế
nào?”. Đại hội lần thứ III của Hội Nhà báo Việt Nam tháng 9/1965, Hồ Chủ tịch tới
dự và có phát biểu định hướng cho sự phát triển của báo chí cũng như đội ngũ những
người làm báo. Tại đây, Người đã thẳng thắn phê bình những khuyết điểm của báo
chí bấy giờ: “Bài báo thường quá dài, “dây cà ra dây muống”, không phù hợp với
trình độ và thời gian của quần chúng…”. Người cũng phê phán một số bài báo “thường
nói một chiều và đôi khi thổi phồng thành tích”, “đưa tin tức hấp tấp, nhiều
khi thiếu thận trọng…”. Đặc biệt, Người phê phán tình trạng mà Người gọi là
“khuyết điểm nặng nhất” đấy chính là nhiều bài báo “dùng chữ nước ngoài quá nhiều
và lắm khi dùng không đúng…” để rồi căn dặn: “Báo chí của ta đã có một địa vị
quan trọng trong dư luận thế giới... Cho nên làm báo phải hết sức cẩn thận về
hình thức, về nội dung, về cách viết”.
Khi Hồ Chí
Minh còn hoạt động ở Pháp, những bài viết của Người nhằm để đánh vào giới thực
dân, đế quốc nên Người dùng chữ tài tình, biến hóa. Tờ báo ở Pháp do Hội Liên
hiệp Thuộc địa thành lập, Người đặt tên là Le Paria (Paria là nhóm trong đẳng cấp
thấp nhất theo phân chia của hệ thống đẳng cấp trong xã hội Ấn Độ cổ đại, tức
là những người sinh ra từ gan bàn chân, là nhóm tận cùng, dưới đấy của xã hội).
Khi ở căn cứ Việt Bắc, đa phần người dân ở vùng căn cứ cách mạng, vùng tự do
khi ấy có trình độ học vấn và hiểu biết chưa cao, nên những bài viết của Người
thường mộc mạc, dễ hiểu, mang tính đại chúng. Có những bài viết của Người trong
giai đoạn này, nếu hiện nay đọc lại chúng ta sẽ thấy có cái gì đó quá đại
chúng, thế nhưng nếu đặt vào hoàn cảnh và bối cảnh khi ấy thì thấy Hồ Chí Minh
đã cố gắng tối đa để người dân hiểu những bài viết đến mức hết sức có thể. Chẳng
hạn, trong bài viết mừng Giáng sinh 1953, Người viết: “Cách đây 1953 năm, một
người bình dân ra đời tên là Giê su. Xét theo Kinh Thánh thì mẹ Người là một cố
nhân bị địa chủ bóc lột, ức hiếp...Bà phải ở cữ trong một cái chuồng bò lạnh
lùng, hiu quạnh. Từ bé đến lớn, Người không có tiền của, ruộng nương chỉ lao động
mà sống... Suốt đời, Người ra sức bênh vực dân nghèo, đứng hẳn về phía giai cấp
lao động. Suốt đời người ra sức tuyên truyền: Yêu Tổ quốc, yêu chính nghĩa, yêu
loài người...Nhân ngày kỷ niệm Chúa Giáng sinh, chúng ta hoan hô đạo đức ái quốc,
bình đẳng bác ái của Chúa”. Có lẽ vì vậy mà một điều rất dễ nhận thấy trong các
bài viết của Hồ Chí Minh là viết cho đối tượng nào thì Người sử dùng ngôn ngữ,
phong cách của đối tượng đó.
Có thể thấy rằng,
trong những giai đoạn trước đây, báo chí cách mạng đã làm tròn trọng trách của
mình, đã có đóng góp quan trọng vào thành tựu chung của đất nước. Các nhà báo của
thế hệ trước đã làm đúng, đầy đủ những chỉ dạy, những yêu cầu của lãnh tụ, của
nhà báo Hồ Chí Minh. Trong bất cứ giai đoạn nào, báo chí vẫn là một vũ khí sắc
bén, một phương tiện thông tin không thể có cái thứ 2 thay thế. Có lẽ vì vậy mà
ở nhiều nước trên thế giới, báo chí được gọi là “cơ quan quyền lực thứ 4” (tức
sau lập pháp, hành pháp và tư pháp”. Ở Việt Nam, báo chí được Đảng và Nhà nước
Việt Nam xem là một lĩnh vực trong công tác văn hóa - tư tưởng có vai trò giúp
nhân dân trong và ngoài nước hiểu rõ về quan điểm, đường lối của Đảng, chính
sách, pháp luật của Nhà nước; thành tựu của công cuộc đổi mới và hội nhập quốc
tế của Việt Nam; đấu tranh phản bác những thông tin một chiều, xuyên tạc, thù địch;
tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thu hút sự ủng hộ và thiện cảm của bạn
bè thế giới, tạo môi trường hòa bình, ổn định để phát triển. Những năm gần đây,
khi internet đã phổ cập đến tận những nơi xa xôi nhất, nhiều tờ báo, nhiều cơ
quan báo chí đã gặp rất nhiều khó khăn. Trong thực tế, đã xuất hiện những cơ
quan báo chí, xuất hiện những bài báo với những nội dung không lành mạnh, câu
khách, rẻ tiền…Đặc biệt, đã có những nhà báo lợi dụng nghề nghiệp để trục lợi,
làm tiền doanh nghiệp, để “đâm thuê, chém mướn”. Cũng vậy, có những bài báo mất
sức chiến đấu trầm trọng, chỉ khen và vuốt ve một chiều, không có nhiều những
phản biện trước những bức xúc mà người dân, cuộc sống đặt ra…
Sinh thời, Hồ
Chí Minh dù lên án gay gắt các bài viết thổi phồng, một chiều, nhưng Người cũng
không khoan nhượng trước những bài báo viết sai lệch, thông tin thiếu chính
xác, xuyên tạc, bóp méo sự thật. Người luôn luôn yêu cầu đội ngũ những người
làm báo phải viết những bài viết “xây đi đôi với chống”. Trong thực tế hiện
nay, xã hội chúng ta đâu phải chỉ toàn những điều xấu xa, thế nhưng, có những tờ
báo đã đưa rất nhiều những thông tin tiêu cực. Có những phóng viên chỉ ngồi
trong phòng máy lạnh, lấy thông tin trên internet để rồi xào xáo thành bài viết
của mình. Đối với những bài viết dạng này, chỉ cần độc giả có kiến thức, am hiểu
thực tiễn khi đọc sẽ phát hiện ngay đó là “đồ giả”. Chẳng hạn, có bài viết cho
rằng Biển Hồ chiều đến nhiều người đi du lịch, hóng gió trên thuyền, nhưng nếu
lên tận nơi, tiếp xúc với những người có trách nhiệm thì rõ ràng đó là “nói xạo”.
Cũng vậy, nhiều bài báo, do hạn chế của người viết nên đã làm độc giả hiểu sai
vấn đề. Có những bài báo, giật tít một đàng, nội dung một nẻo và cũng có những
bài báo “dây cà ra dây muống”….
Trong bối cảnh
hiện nay, quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí, mỗi cơ quan báo chí, mỗi
nhà báo, mỗi bài báo phải là nơi đi đầu biểu dương cái mới, cái tốt, những nhân
tố tích cực và phê phán mạnh mẽ cái sai, cái xấu, cái cũ, những nhân tố tiêu cực…Báo
chí không phải cơ quan để minh họa đường lối của Đảng, báo chí phải phản ánh kịp
thời tâm tư, nguyện vọng chính đáng của nhân dân, đấu tranh không khoan nhượng,
phản biện trước những vấn đề, những hiện tượng tiêu cực làm tổn hại đến lợi ích
chân chính của đất nước, của nhân dân, phải góp phần mình trong việc lên phanh
phui các vụ, việc tiêu cực, tình trạng lãng phí, tham nhũng, lạm quyền…Nếu báo
chí làm được như vậy chính là đang góp phần đưa việc học tập và làm theo tư tưởng,
đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh đi vào cuộc sống một cách hiệu quả nhất, thiết
thực nhất.
Công
Sang